ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΥΚΟΥΔΗΣ 1910-80
Ο Μεσολογγίτης γιατρός των φτωχών, το ΕΛΚΟΣ και το Νομπέλ
Επιμ. Δημ Γουλές- Ι. Σουφλερή
Η άρνηση των διεθνών φαρμακευτικών εταιρειών να παραγάγουν ένα σκεύασμα δικό του πριν από 53 χρόνια, η απόρριψη επιστημονικού άρθρου του από το JAMA, η πειθαρχική δίωξη και η επιβολή προστίμου 4.000 δραχμών πριν από 47 χρόνια. Όλα αυτά τα γεγονότα αδίκησαν το έργο του Ιωάννη Λυκούδη, ενός γιατρού που ήταν τόσο μπροστά από την εποχή του. Ο Ι. Λυκούδης πέθανε το 1980, δύο μόλις χρόνια προτού οι αυστραλοί νομπελίστες ανακοινώσουν τα ευρήματά τους που τον δικαίωναν. Συνοπτική περιγραφή στη συγκινητική και αξιοθαύμαστη ιστορία του.
Οι αυστραλοί Ρόμπιν Γουόρεν (Robin Warren) και Μπάρι Μάρσαλ (Barry Marshall) βραβεύτηκαν με Νομπέλ για την ανακάλυψη ότι το έλκος του στομάχου προκαλείται από το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού. Δηλαδή, ανέτρεψαν τη θεωρία οτι το έλκος του στομάχου και του δωδεκαδακτύλου οφείλεται στο άγχος και στην κακή διατροφή. Τη θεωρία αυτή κανένας δεν είχε αμφισβητήσει διεθνώς για περισσότερα από 80 χρόνια, εκτός από το γιατρό Λυκούδη»
Ο Μεσολογγίτης γιατρός αμφισβήτησε την παραπάνω θεωρία, και μάλιστα 24 χρόνια πριν από τους αυστραλούς νομπελίστες. Κατέβαλε υπεράνθρωπες προσπάθειες να πείσει τους συναδέλφους του για την ορθότητά της. Ματαίως…
Βιογραφικό. Ο Ιωάννης Λυκούδης γεννήθηκε στο Μεσολόγγι το 1910. Άριστος μαθητής, εισήχθη στη Στρατιωτική Ιατρική Σχολή από όπου αποφοίτησε το 1934. Υπηρέτησε σε απομακρυσμένα και ορεινά πόστα. Ασθένησε απο φυματίωση και επέστρεψε στη γενέτειρά του όπου άρχισε να ασκεί την ιατρική. Ακόμη και σήμερα, στο Μεσολόγγι τον θυμούνται ως ο γιατρός των φτωχών, τους οποίους θεράπευε χωρίς αμοιβή. H αγάπη των συμπατριωτών του εκφράστηκε με την εκλογή του στο αξίωμα του δημάρχου σε δύο συνεχείς τετραετίες (από το 1952 ως το 1960). Τον μισθό του διέθετε σε τοπικό φαρμακείο για να δίνει φάρμακα στους απόρους!
Εκτός από ελεήμων, ο Ιωάννης Λυκούδης ήταν και ένας πραγματικά καλός γιατρός. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά τη διάρκεια του B’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν η ελονοσία ήταν η μάστιγα του Μεσολογγίου, εκείνος παρασκεύασε μια ενδομυϊκή μορφή κινίνης, η οποία ήταν αποτελεσματικότερη γιατί είχε μεγαλύτερη απορροφητικότατα και οι ασθενείς την προτιμούσαν απο τα χάπια που είχαν πολύ πικρή γεύση.
H ανακάλυψή του ότι το έλκος οφείλεται σε έναν μικροβιακό παράγοντα και μπορούσε να αντιμετωπιστεί με χορήγηση αντιβιοτικών έγινε σχεδόν τυχαία (είναι γνωστό ότι στην επιστήμη η τύχη ευνοεί το σπινθηροβόλο πνεύμα που αντιλαμβάνεται το νόημα όσων παρατηρεί): Ο Λυκούδης υπέφερε και ο ίδιος από έλκος του στομάχου ενώ είχε αρκετά επεισόδια αιμορραγικής γαστρεντερίτιδας. Το 1958, κατά τη διάρκεια ενός τέτοιου επεισοδίου, πήρε αντιβιοτικά τα οποία όχι μόνο θεράπευσαν την αιμορραγική γαστρεντερίτιδά του αλλά οδήγησαν και το έλκος του σε ύφεση. Έτσι ανακάλυψε ότι το έλκος προκαλείται από τη δράση ενός μικροοργανισμού, η θανάτωση του οποίου με τα αντιβιοτικά επέφερε την ύφεση
Η άποψη αυτή τον έφερε αντιμέτωπο με το ρεύμα της εποχής! Ο Λυκούδης δεν πτοήθηκε: επανέλαβε το επιτυχές πείραμά του σε αρκετούς ασθενείς, ενώ ταυτόχρονα βελτίωσε τον συνδυασμό των αντιβιοτικών που χορηγούσε. Τα αντιβιοτικά επελέγησαν έτσι ώστε να μην προκαλούν παρενέργειες ενώ συγχορηγούσε και βιταμίνη A προκειμένου «να ενισχυθεί η επούλωση του επιθηλίου του στομάχου και του δωδεκαδακτύλου», όπως έγραφε στις σημειώσεις του. Το 1961 η συνταγή «για την αντιμετώπιση του έλκους του στομάχου και του δωδεκαδακτύλου καθώς και της κολίτιδος» έλαβε και δίπλωμα ευρεσιτεχνίας από τις ελληνικές αρχές.
Αρχικώς ο Λυκούδης παρασκεύαζε την αγωγή αναμειγνύοντας όλες τις δόσεις (αντιβιοτικών και βιταμίνης A) και τυλίγοντάς τες σε χαρτί. Το 1961, όταν η ζήτηση του φαρμάκου ξεπέρασε την ικανότητά του να το παρασκευάζει, αγόρασε μια μηχανή και το φάρμακο απέκτησε μορφή χαπιού, το οποίο ονόμασε «Ελγάκο» από τα αρχικά των ασθενειών έλκος, γαστρίτιδα και κολίτιδα. H προσπάθειά του να πείσει κάποιες φαρμακευτικές εταιρείες να αναλάβουν την παραγωγή του Ελγάκο απέτυχε. Ομοίως απερρίφθη και το άρθρο του στο «Journal of the American Medical Association» .
Υπολογίζεται ότι θεράπευσε περισσότερους από 30.000 ανθρώπους στη διάρκεια δύο δεκαετιών, που συνέρρεαν στο ιατρείο του και οι οποίοι στη συνέχεια έγραφαν γράμματα ευγνωμοσύνης (τα οποία σώζονται στο αρχείο του).
Η ιατρική κοινότητα υπήρξε εχθρικότατη ως προς τον Ιωάννη Λυκούδη. Όχι μόνο δεν εισακούστηκε ποτέ, αλλά στο τέλος πέρασε από πειθαρχικό ιατρικό συμβούλιο που του επέβαλε το πρόστιμο των 4.000 δραχμών! Ο Ιωάννης Λυκούδης σύρθηκε στα δικαστήρια. Οι καταθέσεις μιας πληθώρας ασθενών του που ορκίστηκαν ότι θεραπεύτηκαν, και μάλιστα χωρίς αμοιβή, θα πρέπει να ήταν η μοναδική παρηγοριά γι’ αυτόν.
H επιστημονική δικαίωση ήρθε αργά για τον Ιωάννη Λυκούδη… Αν είχε ζήσει, θα έπρεπε να δεχθεί σήμερα πολλές συγνώμες. Όπως πολλές είναι οι συγνώμες που πρέπει να απευθυνθούν στις χιλιάδες των ασθενών που θα είχαν θεραπευθεί αλλά υπέφεραν αδίκως από τη στενοκεφαλιά και τη συντεχνιακή λογική τού τότε ιατρικού κατεστημένου…
Βιβλιογραφία:
- Σουφλερή Ι, Βήμα science
- Μάρσαλ Μ, «Helicobacter Pioneers», Εκδόσεις Blackwell Scientific, 2002.
- «The Lancet» τευχ. 354, σελ. 1634-35, 1999.