Τι είναι η Ακτινοθεραπεία;
Ακτινοθεραπεία είναι η µέθοδος αποτελεσµατικής και ασφαλούς αντιµετώπισης νεοπλασιών, µέσω της εξωτερικής χορήγησης Ιοντίζουσας Ακτινοβολίας. Η µέθοδος µπορεί να εφαρµοσθεί:
- ως µονοθεραπεία (σε αρχόµενους όγκους),
- σε συνδυασµό µε τη χηµειοθεραπεία (σε ανεγχείρητους όγκους), ή
- σε συνδυασµό µε χειρουργική επέµβαση (προεγχειρητική, ενδοεγχειρητική, µετεγχειρητική).
Διακρίνεται σε Ριζική, µε σκοπό την ίαση (πρωτοπαθείς όγκοι) και Παρηγορική-Ανακουφιστική (Εγκεφαλικές – Οστικές Μεταστάσεις, Σύνδροµο Άνω Κοίλης Φλέβας, Πίεση Νωτιαίου Μυελού, Αιµορραγία).
Συνίσταται στη χρήση υψηλής ενέργειας Ακτίνων – Χ (φωτονίων), οι οποίες παράγονται από ιατρικά µηχανήµατα σύγχρονης τεχνολογίας, που ονοµάζονται Γραµµικοί Επιταχυντές.
Η ακτινοβολία κατευθύνεται από το γραµµικό επιταχυντή στην πάσχουσα περιοχή καταστρέφοντας τα ακτινοευαίσθητα νεοπλασµατικά κύτταρα, προστατεύοντας ταυτόχρονα τους παρακείµενους υγιείς ιστούς.
Η Ακτινοθεραπεία πραγµατοποιείται από µία οµάδα ειδικών επιστηµόνων, που περιλαµβάνει τον Ιατρό Ογκολόγο Ακτινοθεραπευτή, τον Ακτινοφυσικό και τον Τεχνολόγο Ακτινοθεραπείας.
Πόσο συχνά γίνεται η Ακτινοθεραπεία;
Η Ακτινοθεραπεία γίνεται συνήθως σε πολλαπλές συνεδρίες, τις περισσότερες φορές καθηµερινά, µία συνεδρία ανά ηµέρα, από ∆ευτέρα έως και Παρασκευή. Σε ορισµένες περιπτώσεις µπορεί να εφαρµοσθεί λιγότερες ηµέρες ανά εβδοµάδα (υψηλότερη ηµερήσια δόση – υποκλασµατοποίηση) ή και δύο φορές την ίδια µέρα (χαµηλότερη ηµερήσια δόση – υπερκλασµατοποίηση).
Η διάρκεια της κάθε συνεδρίας είναι πολύ σύντοµη, της τάξεως των 10-15 λεπτών, και ποικίλει ανάλογα µε το σχεδιασµό της θεραπείας σε κάθε περίπτωση.
Η Ακτινοθεραπεία µπορεί να πραγµατοποιηθεί εφάπαξ ή να κατατµηθεί σε 5 έως και 40 συνεδρίες. Είναι σηµαντικό ο ασθενής να ολοκληρώσει τη θεραπεία χωρίς ενδιάµεσες διακοπές, ανάλογα πάντα µε τις υποδείξεις του θεράποντος ιατρού.
Τι νιώθει ο ασθενής κατά τη διάρκεια της θεραπείας;
Κατά τη διάρκεια της συνεδρίας, ο ασθενής δε νιώθει τίποτα, όπως ακριβώς συµβαίνει και στην περίπτωση µίας απλής ακτινογραφίας.
Ύστερα από µερικές συνεδρίες ενδέχεται να επέλθουν κάποιες ανεπιθύµητες µεν, αναµενόµενες δε, αντιδράσεις – παρενέργειες, για τις οποίες ενηµερώνεται ο ασθενής πριν ξεκινήσει η θεραπεία, οι οποίες συνήθως αντιµετωπίζονται υποστηρικτικά.
Οι αντιδράσεις αυτές σχετίζονται µε την περιοχή της θεραπείας (τοπικές) και τη δόση της ακτινοβολίας που διανέµεται, ποικίλουν δε από άτοµο σε άτοµο και εξατοµικεύονται.
Σκοπός της Σύγχρονης Ακτινοθεραπείας
Προκειµένου η Ακτινοθεραπεία να επιφέρει τα βέλτιστα θεραπευτικά αποτελέσµατα θα πρέπει να:
- Διανεµηθεί η µέγιστη δυνατή δόση στον όγκο στόχο
- Υπάρξει καλή ανοχή από τον ασθενή
- ∆ιανεµηθεί η ελάχιστη (κατά το δυνατόν) δόση στους παρακείµενους υγιείς ιστούς
- Μειωθεί ο χρόνος θεραπείας
- Κλιµακωθεί η χορηγούµενη δόση, χωρίς να αυξηθούν οι παρενέργειες, ώστε να επιτευχθεί:
Α. Η βελτίωση της ποιότητας ζωής του ασθενούς
Β. Η ακριβέστερη και πιο στοχευµένη θεραπεία
Γ. Η αύξηση του τοπικού-περιοχικού ελέγχου της νόσου.
Πώς εφαρµόζεται µία σύγχρονη Ακτινοθεραπεία;
Τα βήµατα που ακολουθούµε για την πραγµατοποίηση της σύγχρονης Ακτινοθεραπείας συνοψίζονται στα εξής:
- Πραγµατοποιούµε αξονική τοµογραφία σχεδιασµού θεραπείας µε τοποθέτηση του ασθενούς σε θέση θεραπείας, χρησιµοποιώντας κατάλληλα συστήµατα ακινητοποίησης (θερµοπλαστικές µάσκες κεφαλής και τραχήλου – εικόνα 1, συστήµατα ακινητοποίησης χεριών, ποδιών, κλπ.), ώστε να εξασφαλιστεί η επαναληψιµότητα στην τοποθέτηση του ασθενούς κατά τη θεραπεία.
Χρησιµοποιούµε τεχνικές σύντηξης – υπέρθεσης εικόνας καθώς έχουµε τη δυνατότητα να προβάλλουµε τη διαγνωστική πληροφορία από σύγχρονες απεικονιστικές µεθόδους (Μαγνητική Τοµογραφία, Μαγνητική Αγγειογραφία – Φασµατοσκοπία, PET/CT) πάνω στην ανατοµική εικόνα της αξονικής τοµογραφίας σχεδιασµού θεραπείας (εικόνες 2, 3).- Χρησιµοποιούµε εξελιγµένες µεθόδους σχεδιασµού θεραπείας (3DCRT, IMRT) σε τελευταίας τεχνολογίας software σχεδιασµού θεραπείας, ώστε να επιτευχθεί η στόχευση της περιοχής ακτινοβόλησης µε πολλαπλά πεδία – υποπεδία, για την αποτελεσµατικότερη ακτινοβόληση του όγκου – στόχου και την ταυτόχρονη Ακτινοπροστασία των παρακείµενων υγιών ιστών (εικόνα 4).
- Εκτελούµε τη θεραπεία σε υπερσύγχρονους ψηφιακούς – ροµποτικούς Γραµµικούς Επιταχυντές, εξοπλισµένους µε απεικονιστικά συστήµατα IGRT, για την επιβεβαίωση της σωστής θέσης θεραπείας του ασθενούς που εξασφαλίζει τη διανοµή δόσης µε ακρίβεια χιλιοστού (εικόνα 5).
Πότε χρειάζεται Βραχυθεραπεία;
Βραχυθεραπεία είναι η εσωτερική ακτινοβόληση του ασθενούς που επιτυγχάνεται µε την τοποθέτηση ραδιενεργού πηγής εντός του πάσχοντος οργάνου, µέσα στον όγκο, προκειµένου να χορηγηθεί υψηλή δόση αποκλειστικά στην περιοχή του όγκου, µε ελάχιστη επιβάρυνση των γειτονικών υγιών οργάνων.
Η Βραχυθεραπεία µπορεί να χρησιµοποιηθεί είτε ως µονοθεραπεία, είτε ως συµπληρωµατική θεραπεία, µετά ή πριν την εξωτερική Ακτινοθεραπεία.
Η τοποθέτηση των εφαρµογέων γίνεται, αναλόγως µε τις ενδείξεις και την περιοχή του σώµατος, µε τη χορήγηση ελαφράς ναρκώσεως ή τοπικής αναισθησίας σε ειδικό χώρο του ακτινοθεραπευτικού τµήµατος ή στο χειρουργείο.
Η τοποθέτηση των εφαρµογέων µπορεί να γίνει µέσα στην κοιλότητα του πάσχοντος οργάνου, π.χ. τράχηλος µήτρας, βρόγχοι, οισοφάγος (ενδοκοιλοτική Βραχυθεραπεία), ή µε τη µορφή λεπτών πλαστικών καθετήρων ή µεταλλικών βελονών υπό την καθοδήγηση αξονικού τοµογράφου ή υπερήχων εντός του όγκου (ενδοϊστική Βραχυθεραπεία).
Το Τµήµα Ακτινοθεραπείας του Ιατρικού Κέντρου Αθηνών έχει τη δυνατότητα να καλύψει πλήρως τις ανάγκες των ογκολογικών ασθενών.
Διαθέτει 2 σύγχρονους Γραµµικούς Επιταχυντές µε ενέργειες φωτονίων 6,15,18MV και ενέργειες ηλεκτρονίων 6,9,12,15,18,21MeV. O τελευταίος από αυτούς εγκαταστάθηκε τον Ιανουάριο του 2014 και είναι ο ELEKTA SYNERGY PLATFORM. Αποτελεί σήµερα τον πιο σύγχρονο τεχνολογικά Γραµµικό Επιταχυντή, που έχει εγκατασταθεί στην Ελλάδα, και διαθέτει σύστηµα Ακτινοθεραπείας Μεταβλητής Έντασης (IMRT), σύστηµα Ακτινολογικής Καθοδήγησης Εικόνας (IGRT), και πολύ υψηλό ρυθµό δόσης, γεγονός που ελαχιστοποιεί το χρόνο θεραπείας. Έτσι, µπορούµε να πετύχουµε κλιµάκωση δόσης (dose escalation) που συντελεί στο βέλτιστο θεραπευτικό αποτέλεσµα.
Επίσης, το Τµήµα Ακτινοθεραπείας διαθέτει σύστηµα τηλεµεταφόρτισης ενδοκοιλοτικής και ενδοϊστικής Βραχυθεραπείας, ELEKTA MicroSelectron HDR, σύστηµα Αξονικού Τοµογράφου – Εξοµοιωτή Siemens Somatom Balance (CT–simulator), και 3 σταθµούς σχεδιασµού θεραπείας Oncentra Masterplan (εξοπλισµένους µε την πιο σύγχρονη έκδοση λογισµικού). Στους σταθµούς σχεδιασµού υπάρχει η δυνατότητα για σύντηξη – υπέρθεση εικόνας µε MRI, SPECT, PET/CT, ενώ πραγµατοποιούνται πλάνα εξωτερικής Ακτινοθεραπείας 3DCRT (τρισδιάστατης σύµµορφης Ακτινοθεραπείας), IMRT (Ακτινοθεραπείας µεταβλητής έντασης) και 3DBT (τρισδιάστατης Βραχυθεραπείας).
Το επιστηµονικό προσωπικό του τµήµατος αποτελείται από έµπειρους και καταξιωµένους Ιατρούς Ακτινοθεραπευτές Ογκολόγους, εξειδικευµένους Ακτινοφυσικούς Ιατρικής, άρτια εκπαιδευµένους Τεχνολόγους Ακτινοθεραπείας και Νοσηλεύτριες.
Σύγχρονη Ακτινοθεραπεία. Εφαρµογή και σε παιδιά.
Στo Ιατρικό Κέντρο Αθηνών έχουµε τη δυνατότητα να προσφέρουµε µία ολοκληρωµένη αντιµετώπιση του ογκολογικού παιδιατρικού ασθενούς, µε σύγχρονες τεχνικές Ακτινοθεραπείας, τις περισσότερες φορές υπό νάρκωση (καταστολή), παρέχοντας επίσης σειρά απεικονιστικών – εργαστηριακών εξετάσεων πριν, κατά τη διάρκεια, και µε το πέρας των συνεδριών της Ακτινοθεραπείας.
Μπορούν να υποβληθούν σε Ακτινοθεραπεία παιδιά άνω των 2 ετών, τα οποία κυρίως νοσούν από µυελοβλάστωµα, νεφροβλάστωµα, νόσο Hodgkin, συµπαγείς όγκους κεφαλής-τραχήλου, σαρκώµατα, δεσµοειδείς όγκους, λευχαιµίες, µελανώµατα. Σκοπός της Ακτινοθεραπείας είναι η ίαση, αλλά και η µη επιβάρυνση της ποιότητας ζωής των παιδιών.
Για την αντιµετώπιση των παραπάνω παιδιατρικών όγκων εφαρµόζονται αυστηρά πρωτόκολλα θεραπείας και αντιµετώπισης του παιδιατρικού ασθενούς, ώστε να ολοκληρώσει τη θεραπεία του χωρίς ιδιαίτερες παρενέργειες.
Το πρωτόκολλο που εφαρµόζουµε περιλαµβάνει λήψη λεπτοµερούς ιστορικού, πραγµατοποίηση κλινικοεργαστηριακού ελέγχου καθώς και αναισθησιολογική εκτίµηση για την οµαλή διαδικασία της καταστολής.
Το σύνολο των παιδιών ολοκληρώνει τη θεραπεία µε καλή ανοχή, συνδυάζοντας κλιµάκωση της χορηγούµενης δόσης χωρίς αύξηση των παρενεργειών, βελτιώνοντας σηµαντικά την ποιότητα ζωής τους και µειώνοντας µελλοντικές ανωµαλίες ανάπτυξης του παιδιού, που οφείλονται στην απώτερη τοξικότητα της Ακτινοθεραπείας.
Η καθηµερινή καταστολή και ανάνηψη των παιδιών είναι απόλυτα ασφαλής, χωρίς καµία άµεση ή απώτερη παρενέργεια, τηρώντας το επιλεγµένο πρωτόκολλο αναισθησίας, µε χρήση κατάλληλου υλικοτεχνικού εξοπλισµού από απόλυτα εξειδικευµένο προσωπικό, διευκολύνοντας σηµαντικά το έργο των Ογκολόγων – Ακτινοθεραπευτών.
Γεώργιος ∆. Κριτσέλης, Ογκολόγος – Ακτινοθεραπευτής, Συνεργάτης Ιατρικού Κέντρου Αθηνών.
Θεόδωρος Β. Πασχάλης, Ακτινοφυσικός Ιατρικό Κέντρο Αθηνών.